Twijfel je over vaccineren? Mythes ontkracht

Twijfel je weleens over het wel of niet vaccineren van je kinderen? Wil je weten of je van vaccinaties daadwerkelijk autisme kan krijgen, zoals tegenstanders beweren? En hoe het zit met het causale verband tussen Alzheimer en het vaccineren door de RIVM? Voor dit artikel besloot ik me onder te dompelen in de wondere wereld van anti-vaxxers, vroeg ik verschillende ouders waarom ze bewust wel of niet prikken. En tot slot trek ik mijn eigen conclusie: is het belangrijk om kritisch te blijven tegenover het vaccinatieprogramma of is het vooral belangrijk kritisch te zijn tegenover de toenemende groep die niet meer vaccineert?

Disclaimer: voor de volledigheid voeg ik toe dat ik geen medicus ben en dit onderzoek op eigen initiatief heb uitgevoerd. Als je serieuze toevoegingen hebt of zelf koos voor bewust niet vaccineren, voel je vrij je reactie te geven. Discussie juich ik toe, maar wel op een respectvolle manier. Ik behoud me het recht voor beledigende reacties te weigeren.

Inhoud Verberg

Krijg je autisme van vaccinaties?

De reden voor dit artikel is tweeledig. Aan de ene kant verwonderde ik me al een tijdje over het toenemende aantal (hoogopgeleide) Nederlanders dat zich kritisch opstelde tegenover het vaccinatieprogramma. Aan de andere kant was daar ook de veelbesproken documentaire Vaxxed. Die laatste deed een hoop stof opwaaien. Er zou namelijk een causaal verband zijn tussen vaccinatie en autisme. Omdat dit bij mijn weten nog altijd een aangeboren pervasieve ontwikkelingsstoornis is, wilde ik hier het mijne van weten en ging op onderzoek uit.

De wetenschap tegenover de Nederlandse Vereniging Kritisch Prikken

Uiteraard kwamen vanuit het ‘werkveld’ ook de nodige reacties. Zo beroept de NVKP zich hier op een studie van de Engelse arts Andrew Wakefield (1998). Vaccineren zou volgens hen leiden tot heftige bijverschijnselen en de overheid probeert dit in de doofpot te stoppen. Hier tegenover staat de wetenschap. Wakefield werd destijds namelijk veroordeeld tot fraude en het onderzoek is nietig verklaard.

Toch lijkt het een opmerkelijke én gevaarlijke ontwikkeling als mensen zich laten leiden tot een commerciële vereniging die tot doel heeft de overheid te ondermijnen. Hoewel ik zeker voorstander ben van vrijheid van meningsuiting, kunnen dit soort zaken uiteindelijk wél leiden tot een gevaar voor de volksgezondheid.

discussie rondom vaccinaties heftig voorstanders tegenstanders
Afbeelding, Tiko Aramyan – Shutterstock

Felle discussies over wel of niet vaccineren

Hoewel mijn eigen mening vooraf erg uitgesproken was, sta ik zeker open voor anderen. Ik ben namelijk wel benieuwd op welke bronnen mensen zich baseren als ze kritisch tegenover prikken staan. De middengroep in de vaccinatiediscussie is echter vrij klein. Je bent voor of tegen.

Hoe fel deze groepen zijn, bleek toen ik een ingezonden vraag publiceerde over het op visite gaan bij vrienden die bewust niet vaccineren. Naar aanleiding hiervan reageerde een gastouder. Zij koos bewust om kinderen toe te laten die geen inentingen hadden gekregen en was hierover heel open naar de andere ouders. Toch vond een groep tegenstanders het nodig om haar Facebookpagina direct vol te zetten met negatieve recensies. Mensen die geen idee hadden hoe zij haar werk uitvoerde en die compleet leken te missen dat aan de andere kant van het scherm een mens zat met passie voor wat ze deed, met gevoel.

Wat mij betreft zou de toon een stuk vriendelijker mogen. Zonder je vast te bijten in je eigen gelijk, maar met een open blik naar de ander. Je hoeft uiteindelijk aan het eind van de dag niet dezelfde mening te krijgen. Belangrijker is dat je van elkaar kunt leren. Hoe die discussie er ongeveer uitziet?

Ouders vertellen over hun keuze voor wel of niet vaccineren

Redenen waarom ouders kiezen voor het vaccinatieprogramma

  • Wij volgen zelf het complete programma. Inclusief de licht omstreden prik tegen baarmoederhalskanker. De redenen? Ten eerste is het gedeeltelijk gewenning: het is voor ons net zo gewoon als het versturen van geboortekaartjes na de geboorte. Daarnaast willen we niet meewerken aan een beschermingsgraad onder de 95%. Ik zou het verschrikkelijk vinden om een kind te verliezen aan hersenvliesontsteking (een mogelijk gevolg van het mazelenvirus) of difterie of dit bij een ander te veroorzaken.
  • Bart en Adilson geven aan dat ze ook laten prikken uit gewoonte.  ‘Het hoort erbij,’ zo zeggen ze. ‘Ik denk het niet beter te weten dan ‘de geleerden’,’ voegt Bart daaraan toe.
  • Corina vertelt over haar moeder, die opgroeide tijdens de oorlog en vriendjes en vriendinnen verloor aan een difterieuitbraak. Ook haar eigen tante overleefde het maar tenauwernood. ‘De opvatting dat we niet hoeven te vaccineren omdat de ziekten nauwelijks voorkomen, vind ik niet opgaan. Kijk naar kinkhoest: men gebruikte tijdelijk een verzwakt vaccin en sindsdien steekt de ziekte weer regelmatig de kop op. Bovendien zijn er op de Bible Belt regelmatig uitbraken van kinderziekten, met alle gevolgen van dien. Je mag kritisch zijn, maar voor mij is dat het duidelijkste bewijs dat vaccineren zeker niet moet stoppen.’
  • Sylvia, wiens zoon en dochter inmiddels gerenommeerd arts zijn, beaamt dit: ‘Eigenlijk denk ik dat iedereen het beste voor heeft met zijn kinderen. Daarom vind ik het jammer dat sommige mensen de ouders zo bang kunnen maken dat ze uit angst niet vaccineren. En hoe groter de groep niet-gevaccineerde kinderen wordt, des te groter ook de kans dat die ziekten weer toeslaan.’

Redenen waarom ouders ervoor kiezen níet te vaccineren?

  • Saskia kreeg zelf wel alle vaccins. In het geval van haar zoon koos ze echter voor bewust niet vaccineren. Ze las het boek U kunt veel meer dan u zelf denkt  van dokter Moolenburgh en ging naar een lezing van Door Frankema. Toch loopt ze er niet mee te koop: ‘Bewust niet vaccineren levert soms heel nare reacties op en daar ben ik toch een beetje bang voor. Het is wel jammer dat veel ouders er klakkeloos vanuit gaan dat het enten iets is dat er bij hoort en goed zou zijn om te doen. Mijn zoontje van zestien maanden is bijvoorbeeld kerngezond, terwijl andere kindjes van zijn leeftijd vaak last hebben van oorontsteking, eczeem en luchtwegproblemen. Kan geen toeval zijn, volgens mij.’
  • Wendy, zelf niet volledig ingeënt, was al vroeg zeker van haar zaak, maar moest haar man nog zien te overtuigen. ‘We stelden de eerste vaccins uit, omdat ons zoontje antibiotica kreeg. Daarna had hij griep. En later zijn we er gelukkig helemaal niet meer aan begonnen. Familie staat hier volledig achter. Buitenstaanders willen wel graag weten waarom we bewust niet vaccineren, maar dat snap ik wel. Het is natuurlijk niet de standaard.’
kritisch op prikken waarom niet vaccineren argumenten
Afbeelding, BestStockFoto – Shutterstock

Tegenstanders van vaccineren: waarop baseren zij hun keus?

Natuurkundig huisarts Hans Moolenburgh

De meest genoemde naam onder critici is de (inmiddels overleden) Nederlandse, natuurkundig huisarts Hans Moolenburgh. Hij deed verschillende lezingen voor de NVKP en heeft een uitgesproken mening. Een van die bijeenkomsten staat op YouTube. Onder de video vind je een aantal belangrijke uitspraken die hij doet:

Anticonceptiepil: oorzaak toename van baarmoederhalskanker

De inenting tegen het HPV, dat baarmoederhalskanker veroorzaakt, geeft onnodige bijwerkingen. Het is een gok om hiermee te vaccineren, zo zegt hij, omdat er pas over dertig jaar fatsoenlijke statistieken komen waaruit we kunnen aflezen of het werkt. Bovendien zou een gezonde vrouw die het HPV binnenkrijgt geen kanker krijgen. Wat hij als één van de mogelijke oorzaken ziet, is het toegenomen gebruik van de anticonceptiepil onder jonge meisjes.

Maar is dit zo? Is het toegenomen gebruik van de anticonceptiepil inderdaad de oorzaak van een toename in baarmoederhalskanker? Hier sta ik zeker niet onwelwillend tegenover – per slot van rekening slik je kunstmatige hormonen en het is aannemelijk dat daar een reactie op komt van je lichaam – maar waar zijn de bewijsstukken? Dat het aantal geboorten in Nederland afneemt en de leeftijd van moeders juist toe, zou eveneens de reden kunnen zijn. Je weet zoiets pas nadat je er onderzoek naar uitvoert. Het effect van de HPV is inderdaad pas over zoveel jaar te meten. Toch ken ik persoonlijk niemand met klachten na de prik.

Eerste prik met zes weken: immuunsysteem is onrijp en maakt ontstekingsstoffen aan door vaccin

We laten jonge kinderen (6 weken oud) al prikken. Het immuunsysteem is dan nog onrijp en in een paniekreactie maakt het lichaam ontstekingsstoffen aan. Die kunnen zich door het hele lichaam verspreiden, waaronder naar de hersenen. De meeste kinderen krijgen hier iets van mee: van heel naar gekrijs tot sommige gevallen van ADHD en bepaalde vormen van autisme.

Ook hier de bewering dat autisme kan voortkomen uit vaccinaties. ADHD is eveneens in aanleg aangeboren – wat trouwens niet hoeft te betekenen dat je het daadwerkelijk krijgt. Hoewel ik zeker opensta voor andere opvattingen, heeft Moolenburgh hiervoor geen duidelijk wetenschappelijk bewijs in zijn presentatie. Daarbij kan een aangeboren stoornis niet voortkomen uit een vaccin. Voor wat het gekrijs betreft: komt dit dan daadwerkelijk minder voor bij kinderen die niet zijn gevaccineerd? En is dat vaccin dan de oorzaak of de manier van opvoeden? Allemaal zaken die niet goed te bewijzen zijn.

Inentingen verzwakken ons immuunsysteem. Kanker, hart- en vaatziekten en dementie komen vaker voor door het vaccineren

De inentingen verzwakken ons immuunsysteem, wat op latere leeftijd ertoe leidt dat bepaalde welstandsziekten (sommige vormen van kanker, hart- en vaatziekten en dementie) vaker voorkomen. Als je kijkt naar het aantal gevallen van kanker in 1920 en 1990, dan is dat toegenomen met factor 14. Alzheimer zelfs met factor 87!

Wat is de precieze oorzaak? Ik geloof best dat de toename zo exorbitant hoog is, maar er zijn veel meer redenen die hiertoe konden leiden:

  • We bewegen aanzienlijk minder dan pakweg honderd jaar terug.
  • Onze voeding is onherkenbaar veranderd (soms zelfs gemodificeerd) en bevat allerlei pesticiden, hormonen en andere toevoegingen. Bovendien eten we veel meer suiker en vet dan toen.
  • De luchtvervuiling nam in flink tempo toe en de hoeveelheid giftige stoffen in bepaalde producten ook.

Waar zijn die factoren in het hele verhaal? Onze ongezondere levensstijl kan er net zo goed toe hebben geleid dat we vaker te maken krijgen met ernstige ziekten.

DKTP-prikken bevatten lange tijd kwik, wat een gevaar oplevert voor de hersenen

Eén op de negen kinderen krijgt een neurologische storing naar aanleiding van de DKTP-prikken, die lange tijd kwik bevatten. Ook tijdens de Mexicaanse Griep zat dit kwik weer in de entingen, wat een gevaar oplevert voor de hersenen. Bovendien gebruikte men voor die laatste prikken eiwitten uit snelgroeiende kankercellen en zijn er geen testen gedaan om goed te kunnen vaststellen welke gevolgen dit zou kunnen hebben.

Is dit allemaal waar? Ik ben zeker van mening dat we kritisch mogen zijn op wat we in ons lichaam stoppen. Maar opnieuw: waar zijn de controleerbare feiten?

Kritiek op Hans Moolenburgh e.a.

De toespraak van Dr. Moolenburgh is eenzijdig en niet wetenschappelijk onderbouwd. Logisch, zijn doelgroep wil deze informatie graag horen, maar erg overtuigd raak ik niet door zijn argumenten. Ik zou graag een gedegen artikel lezen waaruit blijkt welke nadelen de vaccinaties hebben en wat de oorzaak is voor bovenstaande punten. Verder dan slechte vertalingen uit het Amerikaans (waarin overigens gewoon stukken over het RIVM zijn geplakt) kwam ik helaas niet.

Desondanks zijn er dus weldenkende volwassenen die hun keus niet te vaccineren hier wél op baseren. Mensen die de dekkingsgraad in Nederland verlagen en wellicht andermans kinderen hiermee in gevaar brengen, zonder de harde feiten te kennen.

De opvattingen van Moolenburgh staan overigens niet op zichzelf. Online kom je vaker dit soort argumenten tegen, daarom is bovenstaande niet zozeer op zijn persoonlijke mening gericht, maar op alle bronnen die dit beweren zonder gedegen onderzoek te kunnen aanleveren.

voorstanders vaccineren argumenten waarom belangrijk
Afbeelding, didesign021 – Shutterstock

Waarom is het volgens de overheid belangrijk je kinderen te laten vaccineren?

Als je het Rijksvaccinatieprogramma volgt, laat je kinderen inenten vanaf zes weken tot 15 jaar (meisjes). Daarbij krijgen ze bescherming tegen een groot aantal besmettelijke ziekten, zoals je verderop kunt lezen. Dit vaccinatieprogramma kan alleen goed zijn werk doen zolang minstens 95% van de bevolking zich heeft laten vaccineren. Zakt dit percentage, dan daalt ook de beschermingsgraad.

Voorstanders van vaccinaties: kinderziekten zijn helemaal niet zo onschuldig

Niet-Westerse landen: weinig vaccins, hoger risico

Volgens het RIVM komen bepaalde infectieziekten tegenwoordig nauwelijks nog voor in onze Westerse wereld, vanwege de inentingen in onze jeugd. Ze wijzen er bovendien op dat de ‘onschuldige’ kinderziekten in bepaalde gevallen verre van onschuldig zijn. Ook het doormaken van de ziekte zou niet altijd bescherming bieden tegen een volgende keer (tetanus). En zo wel, dan nog loop je meer risico bij ziekte dan wanneer je je laat inenten.

De mazelen kunnen zeven jaar later alsnog leiden tot overlijden

Over die onschuldige mazelen

Wist je dat mazelen anno 2019 nog steeds één van de grootste oorzaken is van kindersterfte (wereldwijd)? Bovendien kan je er blind van raken, een long- of hersenvliesontsteking krijgen. Wanneer je bent gevaccineerd is de kans slechts 1% dat je alsnog mazelen krijgt; na de twee vaccinatierondes (met 14 maanden en 9 jaar) is namelijk 99% van de mensen volledig beschermd tegen deze ziekte.

In Nederland is de kans dat je overlijdt 1 op de 10.000. Ter vergelijking: in ontwikkelingslanden sterven 250 kinderen per dag aan deze ‘onschuldige’ kinderziekte. Maar het kan dus wel. Er zijn ook uitzonderlijke gevallen waarbij de hersenvliesontsteking pas zeven jaar later de kop op steekt. Deze is altijd fataal.

Verplicht inenten: de oplossing?

In de periode 2015-2020 zou het mazelenvirus compleet moeten worden uitgeroeid in Europa. Naar aanleiding hiervan is het inenten van je kinderen in een aantal landen inmiddels verplicht en kun je zelfs een boete krijgen wanneer je de kinderen niet laat vaccineren. De reden? Door vaccinaties zijn ruim 20 miljoen sterfgevallen voorkomen van 2000-2015. In New York gelden trouwens gelijke maatregelen, omdat ook daar een flinke mazelenuitbraak voor overlijdens zorgde. In bepaalde wijken moet je verplicht inenten of mag je je als niet-gevaccineerde niet vertonen op openbare plekken.

Vaccineren veroorzaakt geen wiegendood

Een ander argument dat nog weleens wordt genoemd, is dat vaccineren leidt tot wiegendood. Dit bleek uit onderzoek nooit het geval. Sterker nog, vaccinatie zou de kans op wiegendood juist verkleinen!

Hoe groot is het risico dat kinderziekten meebrengen?

Niet geheel onbelangrijk. Volgens dokter Moolenburgh waren de ziekten al op hun retour toen begonnen werd met landelijk vaccineren, vooral dankzij verbeterde hygiëne. Anderen onderkennen dat deze ziekten inderdaad meestal kleine gevolgen hebben, maar benadrukken dat áls het misgaat, dit hele nare gevolgen kan hebben.

Dat illustreert dit voorbeeld van een (ongevaccineerd) jongetje dat dankzij het bofvirus een hersenvliesontsteking kreeg. Ook de moeder wiens zoon van acht maanden besmet raakte op het kinderdagverblijf en hem bijna verloor, vertelt over het gevaar van deze kinderziekten. En Marjolein verloor haar baby in 2018 aan de gevolgen van kinkhoest.

De kinderarts over vaccineren

Marlous werkte als arts op een consultatiebureau: ‘Vanuit mijn vorige werk denk ik, op basis van recente onderzoeken, dat het veilig en nodig is. Alle ziektes waartegen wordt ingeënt kennen een ernstig beloop. Om een voorbeeld te geven: mazelen is op zich niet zo erg, maar er is een reëel risico op hersenvliesontsteking en dat wil je dan weer niet.

Wel moet ik zeggen dat ik voor mijn eigen dochters kritisch heb gekeken en bij mijn oudste dochter één prik liet vervallen, omdat ze die in het buitenland ook al niet meer gaven. Bovendien blijft het de vraag of de gigantische farmaceutische industrie de onderzoeken naar gevaren van vaccins sponsort. Natuurlijk is dit verboden, maar wie weet wat er echt gebeurt? Aan de andere kant heb ik in de drie jaar dat ik op het consultatiebureau werkte, nooit een serieuze bijwerking gezien van vaccineren.’

Kritisch op het RIVM

Met bovenstaande wordt, voor mij in elk geval wel, het belang van vaccineren onderstreept. Toch ben ik van mening dat het RIVM eerder had mogen reageren op het toenemende aantal tegenstanders. Met goede (of zelfs betere) voorlichting, om maar iets te noemen. Nu heeft het zich langere tijd kunnen ontwikkelen, zonder dat ik ook maar het idee had dat de overheid insprong op het probleem. Misschien onderschatten ze de invloed van verenigingen als NVKP? Ik weet niet wat precies de reden was, maar in dit soort situaties moet je toenemende onrust snel kunnen wegnemen. Jammer, want ik weet bijna zeker dat als dit eerder was gebeurd, ze bepaalde twijfelaars toch in het Rijksvaccinatieprogramma hadden kunnen houden.

De inhoud van het Rijksvaccinatieprogramma

Het RIVM, onderdeel van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, schrijft meerdere vaccinaties voor aan alle kinderen in Nederland. Het vaccineren gebeurt kosteloos op je consultatiebureau. Het programma bestaat uit vier fasen:

  • fase 1
    • 6-9 weken
      1) DKTP (Difterie, Kinkhoest, Tetanus, Polio), Haemophilus influenzae type b (Hib), Hepatitis B
      2) pneumokokken
      Door de toevoeging van de vaccinatie tegen kinkhoest tijdens je zwangerschap, is deze eerste prik komen te vervallen voor moeders die zich preventief laten inenten.
    • 3 maanden
      DKTP, Hib, Hepatitis B
    • 4 maanden
      1) DKTP, Hib, Hepatitis B
      2) Pneumokokken
    • 11 maanden
      1) DKTP, Hib, Hepatitis B
      2) Pneumokokken
    • 14 maanden
      1) BMR (Bof, Mazelen, Rode Hond)
      2) Meningokokken ACWY
  • fase 2
    • 4 jaar
      DKTP
  • fase 3
    • 9 jaar
      1) Difterie, Tetanus, Polio
      2) Bof, Mazelen, Rode Hond
  • fase 4
    • 12 jaar (eerste vaccin)/13 jaar (herhaling)
      HPV (Humaan Papillomavirus); 2 keer 1 prik
      Vanaf 2021 wordt deze vaccinatie vervroegd naar 9 jaar. Ook krijgen jongens de inenting vanaf dan aangeboden.
    • 13 jaar
      Meningokokken ACWY

(Bron: Rijksoverheid)

conclusie kritiek op vaccineren verstandig
Afbeelding, Martin Lauge Villadsen – Shutterstock

Conclusie over de kritiek, het vaccinatieprogramma en autisme?

Kritisch op prikken

Persoonlijk ben ik van mening dat het goed is als je niet klakkeloos van alles in je lijf stopt. Of het nu gaat om paracetamol bij een klein pijntje of vaccins. Dat je kritisch bent, is dan ook volgens mij geen probleem en misschien juist wel belangrijk te noemen. Wel ben ik van mening dat je je daarbij altijd moet baseren op de wetenschap. Uiteindelijk kunnen we allemaal iets roepen, maar empirisch bewijs voor je uitspraken is dan wel zo belangrijk.

Frauduleuze onderzoeken aanwenden als bron? Dat is geen wetenschap

Daarom vind ik dat de NVKP geen juiste manier van werken heeft. Ze gebruiken geen duidelijke bronnen en onderzoeken, beweren dat studies – die frauduleus bleken – toch kloppend zijn en gebruiken hun positie om anderen te overtuigen van hun gelijk. Daarbij ontbreekt het hen aan iedere vorm van hoor- en wederhoor, maar dat mag kennelijk de pret niet drukken. Er zijn genoeg mensen die heilig geloven wat op hun website staat.

Waarom de opvang openheid zou moeten geven

Natuurlijk snap ik dat sommige mensen het hier niet mee eens zijn, toch vind ik het belangrijk dat iedereen weet waar hij aan toe is. Ik wil niet dat mijn kinderen de pineut zijn, omdat een ander zijn kinderen niet inent en daardoor een virus als de mazelen of kinkhoest verspreiden op het kinderdagverblijf. Per slot van rekening gaat het dan om onderbuikgevoel tegenover harde, wetenschappelijke én controleerbare feiten.

Als een individuele gastouder of opvang ervoor kiest ook kinderen toe te laten die geen vaccins kregen, is dat hun goed recht. Maar dan wel met een dusdanige openheid dat andere ouders ervoor kunnen kiezen hun kinderen elders te plaatsen.

Weloverwogen beslissingen omtrent vaccinaties

Kortom, kritisch zijn en blijven tegenover het vaccinatieprogramma mag absoluut. Jezelf verdiepen in de materie zeker ook. Vergeet alleen niet dat je zonder medische vooropleiding niet alle gegevens uit de bijsluiter goed zal kunnen duiden – zelfs niet met enige hulp van een (al dan niet bevooroordeelde) huisarts, welk standpunt hij ook heeft. Mijn advies aan andere ouders die twijfelen, is daarom om je niet alleen kritisch op te stellen tegenover het RIVM, maar zeker ook tegenover verenigingen met een vooropgesteld doel. Alleen dan kan je een weloverwogen beslissing maken die bij jullie past.

In bovenstaand artikel zette ik de voorstanders en tegenstanders van vaccineren tegenover elkaar. Daarbij keek ik naar hun belangrijkste argumenten en reageerde daar kritisch op. Ik ben benieuwd hoe jullie hierin staan. Ben je kritisch op het vaccinatieprogramma van de overheid en ga je mee in de uitspraken van wijlen dokter Moolenburgh? Of kan je je er niks bij voorstellen dat iemand kiest om zijn kind niet te vaccineren? Ik lees jullie reacties graag (uiteraard met respect voor ouders die anders kiezen).

Schrijf je in voor onze wekelijkse update en mis nooit meer een artikel! Je vindt het formulier rechts (desktop) of onderaan deze pagina (mobiel). En volg je Merel of De Mamagids al op Instagram?

Reageer je onder dit artikel? Weet dan dat we je mailadres nooit zullen gebruiken, ook niet om ongevraagde nieuwsbrieven of andersoortige mails te versturen. Dat doen we alleen als je je aanmeldt voor de wekelijkse update – met jouw toestemming dus.

Afbeelding, gopixa – Shuterstock

Ook leuk om te lezen

Merel

Pedagoog in opleiding Merel (39) is moeder van vijf (Nova* 2020). Dol op zoetigheid en daardoor eeuwig aan de lijn, verdwaalt nog in haar eigen achtertuin en doet op haar eigen manier pogingen de wereld iets mooier te maken. In 2013 studeerde deze historica af op het onderwerp "Pedagogische boeken in de 17e en 18e eeuw". Dat vond ze zo leuk dat ze daarna zelf is gaan bloggen over de opvoeding. Haar leven? Chaos met een gouden randje!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Terug naar boven